25 Απρ 2013

"Κοίτα με στα μάτια λοιπόν!"-Βλεμματική Επαφή, η σημασία της και τρόποι για να την προκαλέσουμε

 
Η βλεμματική επαφή είναι ο πιο δυναμικός τρόπος έναρξης ενός επικοινωνιακού συνδέσμου μεταξύ των ανθρώπων. Ξεκινά από πολύ νωρίς, περίπου στις 4 πρώτες εβδομάδες μετά την γέννηση, και μπορεί να αποτελέσει μία από τις βασικές δεξιότητες που απαιτούνται για την οικοδόμηση λεκτικών ή μη-λεκτικών κοινωνικών και επικοινωνιακών συμπεριφορών. Πρόκειται, με λίγα λόγια, για μία πρώιμη προσπάθεια επικοινωνίας που αναπτύσσει το βρέφος και κατέχει πολύ σημαντικό ρόλο στην πορεία της γλωσσικής ανάπτυξης, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της μάθησης.

Στην βιβλιογραφία ο όρος "βλεμματική επαφή" συναντάται πολύ συχνά μαζί με τον όρο "αυτισμός" ή "διαταραχές αυτιστικού φάσματος" καθώς έχει αποδειχτεί ότι η έλλειψη βλεμματικής επαφής στα βρέφη είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά των παιδιών με αυτισμό. (Διαβάστε περισσότερα εδώ κι εδώ). Καθώς το παιδί μεγαλώνει η εδραίωση της βλεμματικής επαφής γίνεται όλο και πιο αναγκαία για την γλωσσική ανάπτυξη, την κοινωνική συμπεριφορά και την εκπαίδευση του παιδιού. Εδώ και δεκαετίες οι ειδικοί προτείνουν και χρησιμοποιούν τεχνικές πρόκλησης και βελτίωσης της βλεμματικής επαφής και μάλιστα, τόσο σημαντική την θεωρούν που, πολλές φορές, η εκπαίδευση αυτή είναι η πρώτη που εφαρμόζουν στα πλάνα θεραπείας τους.

Πώς να προκαλέσουμε την βλεμματική επαφή;
Ο στόχος κάθε φορά είναι είτε να προκαλέσουμε στιγμιαία επαφή σε κάποια κοινωνική περίσταση είτε η εκπαίδευση της βλεμματικής επαφής. Οι τεχνικές που αντλούμε από την βιβλιογραφία και την κλινική εμπειρία βασίζονται σε θεωρητικές αρχές που καθοδηγούν την παρέμβαση (ανάλυση συμπεριφοράς, κοινωνική αλληλεπίδραση, χρησιμοποιώντας ενισχυτές [ήτοι αντικείμενα που αρέσουν στο παιδί], επιβράβευση ή/και ακουστικά/οπτικά/απτικά ερεθίσματα). Από τις πιο αποτελεσματικές και εφαρμόσιμες στην καθημερινή πράξη είναι οι παρακάτω:

1. Δείξτε. Εκείνη την στιγμή που μιλάτε στο παιδί δείξτε την μύτη σας για να το προκαλέσετε να σας κοιτάξει. Συνηθίστε στην διαδικασία και επαναλάβετε κάθε φορά που του μιλάτε.

2. Μιλήστε. Χρησιμοποιήστε το λόγο για να ενισχύσετε το ερέθισμα. Πείτε το όνομά του και δείξτε το πρόσωπό σας πριν πείτε αυτό που θέλετε. Εναλλακτικά ζητήστε του να σας κοιτάξει.

3. Χρησιμοποιήστε εξωφρενικά εντυπωσιακά αντικείμενα. Εάν εκπαιδεύετε το παιδί εκείνη την στιγμή καθοδηγώντας το, έχετε κοντά σας πράγματα χρωματιστά, με ήχους κλπ. τα οποία φέρτε δίπλα από το πρόσωπό σας ή στον στόχο σας (πχ. το τετράδιο) τα οποία αποσύρετε όταν επιτύχετε την επαφή.

4. Επιβραβεύστε την συμπεριφορά. Μόνο μία φορά. Η συχνή παροχή επιβράβευσης θα μάθει στο παιδί ότι κάθε φορά που σας κοιτά θα παίρνει για παράδειγμα ένα γλυκό, κι έτσι θα έχει αποδυναμωθεί η ορθή συμπεριφορά.

5. Μιμηθείτε. Μιμηθείτε όσο περισσότερο μπορείτε αυτά που κάνει το παιδί και τον τρόπο που χειρίζεται τα αντικείμενα κατά την διάρκεια του παιχνιδιού του.


Αυτά που καλό είναι να θυμάστε είναι:
  • Προσαρμόστε τις/την τεχνικές/τεχνική στο δικό σας παιδί, στον χαρακτήρα, στην ηλικία, στις επιθυμίες του
  • Μην του προσφέρετε καταιγισμό τεχνικών/ δραστηριοτήτων/ ερεθισμάτων/ επιβραβεύσεων. Επικεντρωθείτε στον στόχο σας.
  • Ο χρόνος είναι πολύ σημαντικός: αδράξτε την στιγμή, δεν είναι απαραίτητο να καθίσετε σε τραπέζι εργασίας. Επίσης προβάλλετε το ερέθισμα (πχ. το πρόσωπό σας, το τετράδιο κλπ) πριν εφαρμόσετε οποιαδήποτε τεχνική.
  • Ενθαρρύνετε την βλεμματική επαφή σε κοινωνικές καταστάσεις

Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com
  

illustration "Autism" by Brian Stauffer

Βιβλιογραφία

1. Hwang, B. & Hughes, C. (2000). Increasing early social-communicative skills of preverbal preschool children with autism through social interactive training. Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps,25, 18-28

2. Parish-Morris J, Chevallier C, Tonge N, Letzen J, Pandey J and Schultz RT (2013) Visual attention to dynamic faces and objects is linked to face processing skills: a combined study of children with autism and controls. Front. Psychol. 4:185. doi: 10.3389/fpsyg.2013.00185

3. Robson, K. (1967). The role of eye-to-eye contact in maternal infant attachment. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 8, 1325

4. Stagg SD, Davis R, Heaton P. Associations Between Language Development and Skin Conductance Responses to Faces and Eye Gaze in Children with Autism Spectrum Disorder. J Autism Dev Disord ;2013

5. Teresa Farroni, Gergely Csibra, Francesca Simion, Mark H. Johnson, Eye contact detection in humans from birth Proceedings of the National Academy of Sciences, Vol. 99, No. 14. (09 July 2002), pp. 9602-9605, doi:10.1073/pnas.152159999

8 Απρ 2013

10 + 1 Κόλπα Μνήμης για Παιδιά με Διάσπαση Προσοχής και Μαθησιακές Δυσκολίες

Συχνά τα παιδιά με Διαταραχή Ελειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) και Μαθησιακές Δυσκολίες (ΜΔ) δυσκολεύονται να θυμηθούν και ανακαλέσουν πληροφορίες που έχουν διδαχθεί. Υπάρχουν τρόποι να ενισχύσουμε τις δεξιότητες μνήμης των παιδιών αυτών δημιουργώντας οπτικές, ακουστικές και εννοιολογικές συσχετίσεις μεταξύ τμημάτων των πληροφοριών. Κάπως έτσι:

#1. Σχηματίζουμε ή δημιουργούμε ζωντανές εικόνες των πληροφοριών που πρέπει να απομνημονευθούν.
Διανθίζουμε τις εικόνες με υπερβολή, συναίσθημα, δράση, χρώμα: όσο πιο έντονες, πιο γελοίες τόσο το καλύτερο. Η τεχνική βρίσκει άμεση εφαρμογή στα μαθήματα ιστορίας, φυσικής, θρησκευτικών, βιολογίας αλλά και στην ορθογραφία (εικονογραφική μέθοδος).

#2. Ενημερώνουμε το παιδί ότι πρόκειται να του δώσουμε πολύ σημαντικές πληροφορίες.
Του τονίζουμε τι πρέπει να προσέξει με εντολές και οπτικά βοηθήματα (μαρκαδόρους, post-it, σημειώσεις)

#3. Διδάσκουμε ευρηματικά ακρωνύμια, ακροστιχίδες και παραλλαγές.
Ένα από τα πιο δημοφιλή είναι φτιαγμένο από τα ονόματα των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας (Εμμανουήλ Ξάνθο, Νικόλαο Σκουφά, Αθανάσιο Τσακάλωφ): "Ξανθό Τσακάλι με Σκούφο στο κεφάλι".

#4. Προσαρμόζουμε τις πληροφορίες στην ζωή και τις εμπειρίες του.
 Χρησιμοποιούμε χάρτη στην γεωγραφία, του θυμίζουμε τραγούδια σχετικά, χρησιμοποιούμε καραμέλες ή παιχνίδια για να του περιγράψουμε τις μαθηματικές έννοιες και πράξεις.

#5. Ενισχύουμε τις αισθήσεις του.
Εάν μαθαίνει τα γράμματα ή ορθογραφία του δίνουμε απτικά ερεθίσματα: γράφει με το δάχτυλο σε άμμο, σε γυαλόχαρτο, ακολουθεί γραμμές και φτιάχνει γράμματα σχηματικά με διαφορετικά υλικά. Αποτελεσματική τεχνική για μικρά παιδιά και παιδιά που μαθαίνουν ξένη γλώσσα.

#6. Δραματοποιούμε και Δραστηριοποιούμαστε.
Κάνουμε παιχνίδια ρόλων με τις εξιστορήσεις που το δυσκολεύουν στο μάθημα της ιστορίας, των θρησκευτικών (πχ. κρεμούμε καρτέλα που γράφει "Μεσολόγγι" στην πόρτα του δωματίου του και μοιράζουμε τους ρόλους, φτιάχνουμε το σκηνικό και δραματοποιούμε την Έξοδο του Μεσολογγίου κάνοντας ερωτήσεις και αναφέροντας σημαντικά στοιχεία). Απλούστερα, του δίνουμε να αντιγράψει τα καίρια σημεία του μαθήματος.

#7. Χρησιμοποιούμε ρυθμό και μελωδία για να διδάξουμε σειρές και αλληλουχίες.
Βοηθούμε την απομνημόνευση οποιασδήποτε λίστας (νομοί, χημικά στοιχεία του περιοδικού πίνακα, προπαίδεια κλπ) χρησιμοποιώντας ρυθμό, φτιάχνοντας τραγούδια ή ποιήματα.

#8. Χρησιμοποιούμε χιούμορ.
Όταν μαθαίνουμε άγνωστες λέξεις απλώς τις συσχετίζουμε με κάτι αστείο, ένα σκηνικό, μία άλλη λέξη, μία εμπειρία.

#9. Συνεργαζόμαστε.
Ζητούμε από τον δάσκαλο να ενισχύσει την χρήση των βοηθημάτων μνήμης που βλέπουμε ότι βοηθούν το παιδί. Συζητάμε μαζί του και βρίσκουμε τρόπους που μπορεί να χρησιμοποιήσει τα κόλπα στην τάξη.

#10. Μετά το μάθημα ζητούμε από το παιδί να αναφέρει αυτά που θυμάται.
Ζητούμε να το κάνει όσο πιο γρήγορα μπορεί ώστε να να βελτιώσουμε την ανάκληση.

#11. Ερευνούμε.
Προσέχουμε ποιες τεχνικές μνήμης χρησιμοποιεί ήδη το παιδί και τις ενισχύουμε. Είναι πολυ πιθανό ένα μεγάλο παιδί να έχει αναπτύξει μόνο του κάποια κόλπα που το βοηθούν να θυμάται. Τα επεκτείνουμε και βοηθούμε όσο και όπου επιτέπεται.


Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com
  Additional Reading
  1. Sandra Rief (2005) How to Reach & Teach Children with ADD/ADHD, Second Edition, San Francisco: Jossey Bass
  2. Sandra Rief (2008)The ADD/ADHD Checklist: A Practical Reference for Parents & Teachers, Second Edition.San Francisco: Jossey Bass

7 Απρ 2013

Διαβάζοντας σε παιδιά με πολλή ενέργεια!

"Throwing reading! Seeking readers" by Selçuk Demirel
Σε παλαιότερα post αναφέραμε πόσο σημαντική είναι η ανάγνωση και η χρήση βιβλίων εν γένει για την γλωσσική ανάπτυξη κάθε παιδιού: Τα παιδιά μαθαίνουν από μικρά να αγαπούν τα βιβλία, αναπτύσσουν λεξιλόγιο, διευρύνουν τις γνώσεις τους, εστιάζουν την προσοχή τους, μοιράζονται τον χρόνο τους μαζί σας και αυτά είναι μόνο λίγα, ελάχιστα από τα οφέλη που προσφέρουν τα βιβλία σε ένα νήπιο.

Τα νήπια όμως πέρα από την όρεξη για μάθηση και εξερεύνηση, έχουν και πολλή, μα πολλή, πάρα πολλή ενεργητικότητα! Υπάρχουν τρόποι να του δείξετε, να του μάθετε το βιβλίο χωρίς να καθίσετε δίπλα του (όπως θα κάνετε όταν μεγαλώσει λίγο περισσότερο) ή να το κυνηγάτε σε όλο το σπίτι.

#1. Διαβάστε ενώ παράλληλα κάνετε κάτι άλλο. Αναλάβετε την ανάγνωση του βιβλίου ενώ το παιδί κάνει μία "ήσυχη" δραστηριότητα: όταν παίζει με τα τουβλάκια, με τις κούκλες, σπρώχνει το φορτηγάκι του, τρώει. Μπορείτε να του δείχνετε τις εικόνες αφού τελειώνετε κάθε σελίδα.

#2. Ενισχύστε την αντίληψή του (και εισάγετέ τον/την στο νόημα) κάνοντας ερωτήσεις για το περιεχόμενο: "Τι λες να γίνει μετά;", "Γιατί κλαίει το κορίτσι;"

#3.
Δώστε ζωή στα βιβλία: Χρησιμοποιήστε δραστηριότητες σχετικές με το βιβλίο, χρωμοσελίδες, παιχνίδια, δραματοποίηση. (ενδιαφέρον εκτυπώσιμο υλικό και ιδέες για γνωστά βιβλία θα βρείτε εδώ κι εδώ)

#4. Χρησιμοποιήστε και βιβλία χωρίς εικόνες. Εάν το παιδί είναι απασχολημένο παίζοντας κουτσό ή με την μπάλα σίγουρα δεν θα το ενδιαφέρουν οι εικόνες του βιβλίου. Το προτέρημα αυτών των βιβλίων είναι η πλούσια περιγραφή, περιλαμβάνουν δηλαδή περισσότερες λέξεις ώστε να δημιουργήσουν την εικόνα νοερά.

#5. Το μυστικό είναι στην ποικιλία. Χρησιμοποιήστε όλων των ειδών τα βιβλία, όχι μόνο παραμύθια. Ένα παιδί μπορεί να ενδιαφερθεί για βιβλία γνώσεων που έχουν πολλές και πολύχρωμες εικόνες (πχ. για δεινοσαύρους, ηφαίστεια, κάστρα, πειρατές, το σώμα κλπ.) ή δραστηριοτήτων (να κόψει, να κολλήσει, να φτιάξει), με σκληρά φύλλα, ήχους, αφής, με εικόνες που πετάγονται. Υπάρχουν τόσα πολλά και σίγουρα θα βρεθεί αυτό που ενδιαφέρει το δικό σας παιδί.

Διαβάστε σχετικά:
Ενισχύστε την γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού σας
Ένα περιβάλλον πλούσιο σε λέξεις

Ευαγγελία Δ. Σούπη
Λογοθεραπεύτρια
Κομνηνών 39 και Χασιώτη
Ιωάννινα
evageliasoupi@gmail.com